΄Όπως και σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας, έτσι και στον τομέα των μεταφορών η έρευνα κατευθύνεται από τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και τάσεις: η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση, η έντονη και επεκτεινόμενη αστικοποίηση, η αύξηση του όγκου των εμπορευματικών μεταφορών και η έντονα παγκοσμιοποιημένη φύση τους, η ανάγκη μας για πιο πράσινες και οικονομικά βιώσιμες μεταφορές -ανθρώπων και αγαθών- αλλά και η σταδιακή είσοδος μας σε μια οικονομία που μετασχηματίζεται ριζικά και σε όλο το εύρος της από τις τεχνολογίες της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, διαμορφώνουν σήμερα τους άξονες των ερευνητικών μας δραστηριοτήτων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Καθώς οι εξελίξεις αυτές δεν περιορίζονται σε ένα πεδίο αλλά διαπερνούν και υπογραμμίζουν όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας, η έρευνα βλέπουμε ότι αποκτά ολοένα πιο σύνθετα χαρακτηριστικά, γίνεται διεπιστημονική στη φύση της και καλείται να κινηθεί αποτελεσματικά σε πολλά επίπεδα, πέρα από το καθαρά τεχνολογικό κομμάτι.

Σε τεχνολογικό επίπεδο, τα ευφυή συστήματα μεταφορών και έξυπνες τεχνολογίες -πληροφοριακά συστήματα και εφαρμογές, τεχνολογίες για συνεργατικά και αυτοματοποιημένα οχήματα, drones, η ανάπτυξη δικτύων 5G, τεχνολογίες δεδομένων, τεχνητής νοημοσύνης, ρομποτική, επαυξημένη πραγματικότητα κτλ- βρίσκονται εδώ και μια δεκαετία πολύ ψηλά στην ερευνητική ατζέντα της Ευρώπης, αλλά και της χώρας μας – όπου παράγουμε άριστα ερευνητικά αποτελέσματα και τεχνογνωσία. Τα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα συμμετέχουν με επιτυχία σε μεγάλης κλίμακας ευρωπαϊκά έργα που έχουν στόχο να εξελίξουν τις τεχνολογίες αυτές και διενεργούνται πιλότοι τόσο σε φυσικές αλλά και ψηφιακές υποδομές- πολλοί από αυτούς σε ελληνικό έδαφος- για να βεβαιωθούμε ότι οι τεχνολογίες αυτές θα επιτρέψουν στους χρήστες και στα αγαθά να κάνουν ‘έξυπνη’ χρήση των δικτύων ασφαλέστερη, αποδοτικότερη και φιλική προς το περιβάλλον.

Στο ΕΠΙΣΕΥ, αναφερόμαστε συχνά στο διαδίκτυο της κινητικότητας (Internet of Mobility), για να μιλήσουμε για μια σειρά τεχνολογιών που υπόσχεται να διασυνδέει μέσα, τεχνολογίες και υπηρεσίες για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ασφαλούς, αποδοτικού και βιώσιμου ψηφιοποιημένου ενιαίου συστήματος μεταφορών. Το Internet of Mobility – ένας όρος που καθιερώθηκε από την ερευνητική μας ομάδα I-SENSE στην διεθνή ορολογία, αναφέρεται σε ένα πραγματικά πολυτροπικό σύστημα μεταφορών, με το οποίο όλοι οι τρόποι μεταφοράς θα ενοποιηθούν σε μία ενιαία υπηρεσία κινητικότητας που θα χρησιμοποιεί πληροφορίες πραγματικού χρόνου, θα καλύπτει ενοποιημένες υπηρεσίες δίνοντας τη δυνατότητα σε ανθρώπους και εμπορεύματα να μετακινούνται «από πόρτα σε πόρτα» με τρόπο αποτελεσματικό, πράσινο και βιώσιμο. Αυτό είναι και το όραμα μας στην ERTICO, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για τα Ευφυή Συστήματα των Μεταφορών, και φυσικά, σε ελληνική κλίμακα στον ITS Hellas, τον ελληνικό Οργανισμό για τα Ευφυή Συστήματα στις Μεταφορές. Oι αστικές μετακινήσεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του ερευνητικού μας καμβά και οι λύσεις που θα βελτιώνουν την αστική κινητικότητα έχουν να προσφέρουν πολλά τόσο για τη ποιότητα διαβίωσης στις πόλεις, αλλά και στο περιβάλλον.

Πιο ειδικά για τις εμπορευματικές μεταφορές και την εφοδιαστική αλυσίδα, η διασύνδεση των συστημάτων αυτών ενσαρκώνεται από τον όρο ‘Φυσικό Διαδίκτυο’ ένα αναδυόμενο μοντέλο λειτουργίας για τα συστήματα εφοδιασμού που βασίζεται στις νέες τεχνολογίες και οραματίζεται ένα συνδυασμό διαλειτουργικών ψηφιακών υπηρεσιών και δικτύων που θα επιτρέπουν την ταχύτατη, αποτελεσματικότερη  μεταφορά εμπορευμάτων από την μία άκρη του κόσμου στην άλλη, με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον. Μια καλή ευκαιρία να γνωρίσουμε την ακαδημαϊκή έρευνα στο ‘Φυσικό Διαδίκτυο’ και τον τρόπο που επεκτείνει τις δυνατότητες στις αλυσίδες αξίας της εφοδιαστικής είναι και το 9^p Διεθνές Συνέδριο -IPIC 2023 ‘Expanding the Logistics Scope- που φιλοξενούμε φέτος στην Αθήνα τον Ιούνιου, και έχουμε την ευκαιρία να συνδιοργανώνουμε ως ΕΠΙΣΕΥ/ΕΜΠ μαζί με την Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα ALICE.

Σε ερευνητικό επίπεδο, ασχολούμαστε αρκετά με το ‘έξυπνο λιμάνι’ του μέλλοντος, που θα ενσωματώνει ολοκληρωμένα συστήματα μεταφοράς, υποστηριζόμενα από καινοτόμες εφαρμογές προηγμένων τεχνολογιών και υπηρεσιών. Οι ευρύτερες στρατηγικές για το ‘έξυπνο’ λιμάνι του μέλλοντος παίρνουν μορφή και στα ελληνικά λιμάνια μέσα από πλήθος ερευνητικών δραστηριοτήτων με διεθνή διάσταση και σημασία, ανάμεσα τους: πιλοτικές δράσεις για την εφαρμογή πράσινων καινοτόμων τεχνολογιών, την ευφυή την διαχείριση λειτουργιών λιμένα, την ασφάλεια και τον διαμοιρασμό των δεδομένων, την ανάπτυξη μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs – Drones) για τη μεταφορά και την παράδοση εμπορευμάτων, τη βέλτιστη ενσωμάτωση και διαχείριση των 5G τεχνολογιών αλλά και την προώθηση της ηλεκτροκίνησης –μια εξέλιξη που αναμένουμε να καθορίσει το τοπίο και στις θαλάσσιες μεταφορές.

Ζητήματα που αφορούν τα δεδομένα, -την ποιότητα, τη διαχείριση τους και τη διαλειτουργικότητα – αλλά και την ασφάλεια των συστημάτων αυτών που αναπτύσσονται (κυβερνοασφάλεια)  είναι εξίσου κεντρικά και θα μας απασχολούν για αρκετό καιρό ακόμα.

Ειδικά τα τελευταία χρόνια εξερευνούμε τις προοπτικές της κινητικότητας ως υπηρεσίας (MaaS- Mobility as a Service) αλλα και των Μεταφορών ( LaaS- logistics as a service), υπηρεσίες που μαζί με άλλες τεχνολογίες (όπως η αυτόνομη διασυνδεδεμένη οδήγηση, νέες μορφές κινητικότητας, μικροκινητικότητα, ηλεκτρικά οχήματα) μπορεί να οδηγήσουν σε σπουδαίες καινοτομίες και να ανοίξουν νέα παράθυρα στην καινοτομία και την επιχειρηματικότητα.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις αναμένεται να προσφέρουν όχι μόνο ευκαιρίες για νέες επενδύσεις και θέσεις εργασίας, αλλά να συμβάλουν και στη γενικότερη ανοικοδόμηση της οικονομίας με φιλικούς προς το περιβάλλον όρους. Ζητούμενο βέβαια παραμένει, ειδικά για την ελληνική πραγματικότητα να μεταφράσουμε αυτή την τεχνογνωσία και τα αποτελέσματα της έρευνας που έχουμε στα χέρια μας, σε πραγματική καινοτομία και να τα δούμε να αξιοποιούνται με υλοποιήσεις στην ελληνική αγορά.

Γίνεται πολύς λόγος για την αναγκαιότητα ψηφιοποίησης της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ποια είναι τα στάδια για την διεργασία αυτή; Είναι κάτι που σταματά στην διαδικασία της παραγωγής και αποθήκευσης ή/και συνδυάζεται με την μεταφορά των εμπορευμάτων και πώς;

Είναι κρίσιμο να γίνει η μετάβαση της ελληνικής εφοδιαστικής αλυσίδας σε μια έξυπνη, ψηφιοποιημένη και πράσινη αλυσίδα. Και είναι κάτι που αποτελεί εκτός από εθνική προτεραιότητα και αναγκαιότητα που προκύπτει από τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο. Τα παγκόσμια εφοδιαστικά δίκτυα βρίσκονται σε διαδικασία ριζικού μετασχηματισμού καθώς η αυξανόμενη ψηφιοποίηση και οι τεχνολογίες 4.0 επανακαθορίζουν τις διαδικασίες και αντικαθιστούν την υφιστάμενη, γραμμική προσέγγιση με ένα πιο ολιστικό και δυναμικό μοντέλο λειτουργείας που προσφέρει μεγαλύτερη διασύνδεση των παραδοσιακών κόμβων και γεννά τα Ψηφιακά Εφοδιαστικά Δίκτυα (Digital Supply Chain Networks – DSNs). Αυτά έχουν αρχίσει ήδη να αποτελούν πηγή του σημαντικότερου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για τις επιχειρήσεις ανά τον κόσμο.

Ένα τέτοιο σύστημα έχει πολλά δομικά στοιχεία και διαπνέει το επιχειρησιακό έργο σε όλα του τα επίπεδα: αφορά την στρατηγική, τις υποδομές, τον εξοπλισμό, την κουλτούρα, τις οργανωτικές διαδικασίες αλλά και το ανθρώπινο δυναμικό, την εκπαίδευση και τις δεξιότητες του.  Η ενσωμάτωση αποκτά νόημα όταν γίνεται σε όλο το μήκος της αλυσίδας αξίας και μπορεί να αφορά διαδικασίες όπως: η αυτοματοποιημένη αναπλήρωση αποθεμάτων βάση προγνωστικών, η αξιοποίηση τεχνολογιών επαυξημένης πραγματικότητας κατά την εκτέλεση εργασιών στις αποθήκες (πχ φόρτωση- εκφόρτωση), αξιοποίηση συνεργατικών ρομπότ για την εκτέλεση εργασιών με μειωμένο κόστος, βελτιστοποιημένος προγραμματισμός και εκτέλεση παραγγελιών με τη χρήση προηγμένων analytics, ανάπτυξη ψηφιακού αποτυπώματος (digital twin) της παραγωγικής μονάδας για την πρόβλεψη της δυναμικότητας, αξιοποίηση αυτόνομων οχημάτων & διαμοιρασμός πόρων, βελτιστοποίηση διαδικασιών και κόστους σε επίπεδο last mile κ.α

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων δεν αφορά μόνο την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών αλλά προϋποθέτει την ύπαρξη μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής που αφορά επιχειρησιακές ροές και διαδικασίες σε όλο το φάσμα της αλυσίδας: από την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού και την εξυπηρέτηση πελατών μέχρι την διασφάλιση της ποιότητας των δεδομένων και θέματα ασφαλείας.

Παράλληλα, είναι καίριο να υπολογίσουμε ότι οι εσωτερικές κινήσεις μιας επιχείρησης προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό πρέπει να συνοδευτούν και από την ένταξη της σε ευρύτερα διεθνή οικοσυστήματα ψηφιοποιημένων εφοδιαστικών αλυσίδων καθώς αυτό είναι που θα προσφέρει άμεση πρόσβαση σε αγορές του εξωτερικού.

Τι μπορούμε να ορίσουμε αυτή τη στιγμή ως «Ευφυή Συστήματα» στην ελληνική εφοδιαστική αλυσίδα;

Αισθητήρες για τη συλλογή δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, συνδεδεμένα συστήματα για την άμεση μεταφορά και ανταλλαγή δεδομένων, συστήματα υποστήριξης λήψης αποφάσεων, προηγμένη ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων, μηχανική μάθηση, τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτικές τεχνολογίες και άλλες τεχνολογίες που καθιστούν δυνατή την ροή δεδομένων ανάμεσα στον ‘φυσικό’ και ‘ψηφιακό’ κόσμο και ενδυναμώνουν την ικανότητα της επιχείρησης να αντιδρά και αναλαμβάνει δράση σε ένα ευέλικτο περιβάλλον του κλάδου: δεν είναι η πραγματικότητα για τον ελληνικό χώρο.

Οι επιδόσεις μας σε θέματα ψηφιακού μετασχηματισμού είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Οι εταιρείες έχουν πολύ διστακτικά αρχίσει να υιοθετούν λύσεις πληροφορικής, ενώ η πλειονότητα τους βασίζεται σε παραδοσιακά συστήματα (excel, τηλέφωνο, scanners) για την εκτέλεση βασικών λειτουργειών τους. Είναι πολύ λίγα τα παραδείγματα εταιρειών που χρησιμοποιούν έξυπνα συστήματα για να προβλέψουν την μελλοντική τους ζήτηση, να διαχειριστούν τους αποθηκευτικούς τους χώρους και τον στόλο τους. Σε μεγάλες επιχειρήσεις θα δούμε λύσεις voice and light picking, και παρατηρούμε ότι η υιοθέτηση τεχνολογιών 4.0 έχει ξεκινήσει κυρίως στο εκτελεστικό σκέλος (πχ αποθήκευση) και όχι στο διοικητικό-διαχειριστικό σκέλος. Όμως δεν είναι ο κανόνας, στον ελληνικό χώρο θα συναντήσουμε κατά κύριο λόγο μικρομεσαίες επιχειρήσεις και το κόστος για την καινοτομία και τις επενδύσεις αυτές είναι υψηλό. Τα οφέλη μιας κοστοβόρας επένδυσης σε νέες τεχνολογίες δεν έχουν γίνει ξεκάθαρα και προβλέψιμα, το περιβάλλον είναι ευμετάβλητο, οι πολιτικές παροχής κινήτρων και διευκόλυνσης των επενδύσεων χρήζουν ενίσχυσης, οι υποδομές ανεπαρκείς, ενώ το ανθρώπινο δυναμικό δεν είναι συνήθως κατάλληλα καταρτισμένο για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές.

Από την άλλη, οι εταιρείες πληροφοριακών συστημάτων και αυτοματισμών έχουν αναπτύξει ή ήδη λύσεις για να καλύψουν τις ανάγκες αυτές. Οι ερευνητικές κοινοπραξίες εντείνουν τους πιλότους με έμφαση στα έξυπνα πληροφοριακά συστήματα, αυτοματισμούς αποθήκης, ρομπότ, μεγάλα δεδομένα, ρομποτικούς βραχίονες, τεχνολογία blockchain, επαυξημένη πραγματικότητα, εκτυπωτές 3D κ.α. Ο δρόμος όμως για να φτάσουν τα αποτελέσματα αυτά στην αγορά και να μεταφραστούν σε καινοτομία  είναι σύνθετος.

Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, πώς θα επιτευχθεί η εφαρμογή eCMR & EFTi εντός 2ετίας, εάν δεν υπάρξει συσχετισμός των επιχειρηματικών «εργαλείων», των «πιλότων» των ευρωπαϊκών projects και των εθνικών στρατηγικών σχεδίων;

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κύρια αιτία για την περιορισμένη ανταλλαγή ηλεκτρονικών πληροφοριών στον τομέα των μεταφορών είναι η έλλειψη ενός ενιαίου νομικού πλαισίου για τις ηλεκτρονικές πληροφορίες σχετικά με τις μεταφορές καθώς η ύπαρξη πλήθους μη διαλειτουργικών συστημάτων για ανταλλαγή ηλεκτρονικών πληροφοριών (μεταξύ των επιχειρήσεων αλλά και μεταξύ των επιχειρήσεων και αρχών). Τα επόμενα χρόνια, στοχεύοντας στην εναρμόνιση των νομοθετικών πλαισίων για τη διακίνηση ηλεκτρονικών εγγράφων, καλούμαστε να εφαρμόσουμε πρωτόκολλα όπως το eCMR & EFTi για την ηλεκτρονική μεταφορά των πληροφοριών που υποβάλλουν οι οικονομικοί φορείς για τις μεταφορές εμπορευμάτων στις  αρμόδιες δημόσιες αρχές. Προβλέπεται ότι οι πάροχοι υπηρεσιών e CMR eFTI  πλατφoρμών θα εγκρίνονται από τις εθνικές αρχές και θα πιστοποιούνται από διαπιστευμένους Οργανισμούς Αξιολόγησης.

Τα οφέλη από την εισαγωγή του e-CMR είναι καθαρά: αφορούν τη μείωση διοικητικών δαπανών, τη διαφάνεια, την αύξηση της προβλεψιμότητας της ζήτησης, καθιστούν δυνατή  την αξιοποίηση των υποδομών μεταφορών & ρύθμιση κυκλοφοριακής συμφόρησης και έχουν θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις κ.α. Παραμένει πρόκληση όμως για τον ελληνικό χώρο η επιτυχημένη ενσωμάτωση και υλοποίηση αυτού του θεσμικού πλαισίου, καθώς πρόκειται για ένα εγχείρημα που απαιτεί υψηλές επενδύσεις από τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο των μεταφορών και της εφοδιαστικής, σύμπνοια και συνεργατικότητα. Η ανάγκη για ύπαρξη μιας ενιαίας ελληνικής ηλεκτρονικής πύλης που θα εξασφαλίζει την διακίνηση ηλεκτρονικών εγγράφων με τρόπο πιστοποιημένο, ασφαλή και διαλειτουργικό αρχίζει να διαφαίνεται. Θα αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για τη προσέλκυση διεθνών φορτίων.  Η δημιουργία του Ελληνικού Παρατηρητηρίου Μεταφορών και Logistics, που υλοποιείται μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος FENIX και θα ενσωματώσει τη λειτουργία των εγχώριων εμπορευματικών Μεταφορών σε ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο πληροφόρησης και ανταλλαγής δεδομένων στις Μεταφορές, μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Αυτό που βλέπουμε να γίνεται αναγκαιότητα για το ελληνικό τοπίο και να αποτελεί πλέον τον πιο κρίσιμο κρίκο στην προσπάθεια μας να πλοηγηθούμε  στις αλλαγές αυτές είναι ο ρόλος ενός συντονιστικού φορέα που θα ενορχηστρώσει τον παραγωγικό διάλογο μεταξύ της αγοράς και των αρχών, θα σχεδιάσει συνέργειες μεταξύ της έρευνας, της καινοτομίας και των δημοσίων πολιτικών, θα προάγει τη διασύνδεση με διεθνή εφοδιαστικά δίκτυα και κοινότητες και θα συμβάλει στην ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων των επαγγελματιών του χώρου. Το ΙΛΜΕ (Ινστιτούτο Logistics Management Eλλάδος) επιχειρεί να καλύψει αυτό το κενό  συγκροτώντας μέρα με τη μέρα μια δυναμική κοινότητα επαγγελματιών, εμπειρογνωμόνων και στελεχών που θα αναλάβει να ακροαστεί και να εκπροσωπήσει δυναμικά τις ανάγκες των επιχειρήσεων, να εκπαιδεύσει και να αποτελέσει μια πλατφόρμα γόνιμου διαλόγου μεταξύ της αγοράς και των δημόσιων αρχών, της διεθνής στρατηγικής και του ελληνικού οράματος.

Έτσι, η αποτελεσματική και βιώσιμη ενσωμάτωση αυτών των αλματωδών τεχνολογικών και θεσμικών εξελίξεων που περιέγραψα, θα καθοριστεί από το αν θα προχωρήσουν χέρι-χέρι πολλοί παράγοντες. Η έρευνα, η πολιτική, η νομοθεσία, η καινοτομία, οι επιχειρήσεις είναι κρίκοι της ίδιας αλυσίδας σε αυτή την πορεία.