Πόσα πραγματικά γνωρίζουμε για τα βιολογικά προϊόντα που αγοράζουμε; Πώς μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ένα λάδι είναι όντως παρθένο, ένα μήλο καλλιεργήθηκε χωρίς χημικά ή ένα προϊόν ΠΓΕ διατηρεί τη γνησιότητα του τόπου του; Και, τελικά, πόση εμπιστοσύνη μπορούμε να έχουμε σε μια εφοδιαστική αλυσίδα που ξεκινά σε έναν αγρό και καταλήγει στο πιάτο μας;
Το ευρωπαϊκό έργο THEROS, σε συντονισμό του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, απαντά σε αυτά τα ερωτήματα δημιουργώντας για πρώτη φορά μια ψηφιακή ταυτότητα για κάθε προϊόν — μια ταυτότητα επιστημονικά τεκμηριωμένη, αδιάβλητη και ορατή σε κάθε κρίκο της αλυσίδας. Στην καρδιά του έργου βρίσκεται μια σειρά από πρωτοποριακές τεχνολογίες που συνεργάζονται σαν ένα ενιαίο οικοσύστημα διαφάνειας, μετατρέποντας τη διαδρομή «από τον αγρό στο τραπέζι» σε μια ιστορία που επιτέλους μπορεί να αποδειχθεί.
Ένας αόρατος μηχανισμός παρακολούθησης της διαδρομής των προϊόντων
Από τη στιγμή που ένα φρούτο κόβεται από το δέντρο ή ένας καρπός συλλέγεται από το χωράφι μέχρι να φτάσει στο τραπέζι μας, μεσολαβεί μια αλυσίδα που συχνά παραμένει αόρατη — μια διαδρομή γεμάτη στάδια, μετακινήσεις, αποφάσεις και κρίσιμες πληροφορίες που καθορίζουν την ποιότητα, την αυθεντικότητα και τη βιωσιμότητα του προϊόντος. Είναι μια αλυσίδα όπου κάθε κρίκος έχει σημασία: από τις καλλιεργητικές πρακτικές και τη μεταχείριση του εδάφους, μέχρι τις συνθήκες αποθήκευσης, τοποθεσίας και μεταφοράς. Κι όμως, μέχρι σήμερα, μεγάλο μέρος αυτής της ιστορίας έμενε κρυμμένο ή δύσκολο να αποδειχθεί. Το ευρωπαϊκό έργο THEROS ανέπτυξε μια σειρά ψηφιακών εργαλείων που ενεργοποιούν έναν αόρατο μηχανισμό παρακολούθησης, ελέγχου και επιβεβαίωσης της αυθεντικότητάς του. Πώς;
«Σε πρώτο στάδιο, ένας φωτονικός αισθητήρας NIR, μικρός αλλά ισχυρός, που μοιάζει με μαγικό φακό, ακουμπάει πάνω σε φρούτα, αλεύρια και χυμούς και μέσα σε δευτερόλεπτα αποκαλύπτει τι κρύβουν — τη σύσταση, την ποιότητα, την αυθεντικότητά τους. Με μια βιβλιοθήκη μοντέλων AI, αναλύει τα δεδομένα χωρίς να καταστρέφει το δείγμα, μετατρέποντας την κάθε μέτρηση σε ένα κομμάτι του «ψηφιακού αποτυπώματος» του προϊόντος» εξηγεί ο Δρ Άγγελος Αμδίτης, επιστημονικός συντονιστής του έργου και Διευθυντής Έρευνας και Ανάπτυξης του ΕΠΙΣΕ στο ΕΜΠ.
“Ταυτόχρονα, δορυφορικές εικόνες από το Copernicus Sentinel-2 χαρτογραφούν το χωράφι. Παρακολουθούν τις καλλιέργειες, την υγεία της βλάστησης, τις βιολογικές πρακτικές, ακόμη και μικρά τεμάχια γης που συνήθως ξεφεύγουν από τα μεγάλα συστήματα τηλεπισκόπησης. Σε άλλες περιπτώσεις, το εργαστήριο βγαίνει ‘στο δρόμο’ καθώς μια φορητή εργαλειοθήκη DNA με PCR/HRM επιτρέπει επιτόπιες γενετικές αναλύσεις των προϊόντων. Για παράδειγμα, στην πιλοτική δοκιμή στη Γαλικία της Ισπανίας, τα μύδια απέδειξαν την καταγωγή τους — όχι με χαρτιά, αλλά με τον ίδιο τους τον γενετικό κώδικα…” συνεχίζει.
Το Ψηφιακό Διαβατήριο του προϊόντος λέει μόνο την αλήθεια
Μια από τις καινοτομίες που επιδεικνύει το έργο είναι η συγκέντρωση όλων αυτών των πληροφοριών -δορυφορικές εικόνες, IoT δεδομένα, DNA μετρήσεις από MEMS αισθητήρες, χειροκίνητες εισαγωγές κ.α—στην Πλατφόρμα Εναρμόνισης THEROS. «Εκεί, μια έξυπνη Μηχανή Επαλήθευσης τα μεταφράζει σε ένα ενιαίο μοντέλο βασισμένο στα πρότυπα GS1 – ένα παγκόσμιο σύστημα προτύπων που χρησιμοποιείται για την αναγνώριση, σήμανση, ιχνηλασιμότητα και ανταλλαγή πληροφοριών προϊόντων σε όλο τον κόσμο, και επιτρέπει σε επιχειρήσεις, εφοδιαστικές αλυσίδες και οργανισμούς να μιλούν την ίδια γλώσσα δεδομένων» εξηγεί η Δ.Τσιάκου Project Manager του έργου και ερευνήτρια στο I-SENSE Group του ΕΠΙΣΕΥ. Το πρότυπο αυτό αποτελεί και τη δομή πάνω στην οποία μπορεί να «χτιστεί» ένα ψηφιακό διαβατήριο που είναι διαλειτουργικό, παγκοσμίως αναγνωρίσιμο και αξιόπιστο καθώς παρέχει τους μοναδικούς αναγνωριστικούς κωδικούς του προϊόντος -φανταστείτε ένα barcode.
Η πλατφόρμα που παρέδωσε το ΤΗΕROS περιλαμβάνει ένα εύρος από εργαλεία που εγγυώνται ότι κάθε προϊόν θα αποκτήσει τη δική του ψηφιακή ζωή και το δικό του ψηφιακό διαβατήριο. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας Blocκchain, τίποτα δεν μπορεί να αλλοιωθεί ή να διαγραφεί και κάθε κρίσιμο γεγονός της αλυσίδας καταγράφεται. Το Green Accountability Tool αξιολογεί αυτόματα δείκτες, κινδύνους, περιβαλλοντικές επιδόσεις. Με ένα σύστημα φωτεινής σηματοδότησης, δείχνει αν η διαδρομή του προϊόντος είναι πράσινη, κίτρινη ή κόκκινη. IoT αισθητήρες και συσκευές AgroNode συλλέγουν συνεχώς δεδομένα για τη θερμοκρασίας, υγρασίας και τοποθεσία των προϊόντων κατά τη μεταφορά. Το THEROS Digital Marketplace επιτρέπει την εμπορική αξιοποίηση των προϊόντων, με αυτόματη έκδοση ψηφιακών πιστοποιητικών μεταφοράς. Όλα αυτά συνθέτουν μια αφήγηση γεμάτη στοιχεία, δεδομένα, γη, φως, διαδρομές, αποφάσεις και ανθρώπους που ακολουθεί τη ζωή του προϊόντος και αποτελεί την ταυτότητα του.
Αποτελεσματικότητα στην πράξη – Τι έδειξαν οι πιλοτικές δοκιμές
Η εργαλειοθήκη THEROS δοκιμάστηκε σε τέσσερις χώρες — Ελλάδα, Σερβία, Ισπανία και Τσεχία — και τα ευρήματα απέδειξαν ότι η απάτη και οι ασυνέπειες δεν μπορούν πλέον να κρυφτούν. «Στην Ελλάδα και Σερβία, οι δορυφορικές αναλύσεις και οι MEMS αισθητήρες αποκάλυψαν ασυμφωνίες ανάμεσα σε δηλωμένες και πραγματικές πρακτικές βιολογικής καλλιέργειας — εντοπίζοντας έγκαιρα πιθανές περιπτώσεις παραπλάνησης. Στην Ισπανία, το φορητό DNA kit πέτυχε άνω του 95% ακρίβεια στην ταυτοποίηση μύδιων ΠΓΕ Γαλικίας, με άμεση και αδιάβλητη καταγραφή στο blockchain. Στην Τσεχία, ο συνδυασμός IoT, Marketplace και blockchain επέτρεψε πλήρη διαφάνεια στη μεταφορά και αυτόματη έκδοση ψηφιακών πιστοποιητικών» αναφέρει η κ.Τσιάκου.
Ισχυρό το αποτύπωμα της ελληνικής τεχνογνωσίας στο THEROS
Η κοινοπραξία του THEROS, που αποτελείται από 17 ευρωπαίους εταίρους από 7 χώρες συνεργάστηκε στενά για την ανάπτυξη των παραπάνω τεχνολογιών με απώτερο στόχο να εισάγει ένα νέο μοντέλο συμμετοχικής διαφάνειας όπου οι μικροί παραγωγοί γίνονται συν-κάτοχοι των δεδομένων επαλήθευσης, συμβάλλοντας οι ίδιοι στη δημιουργία της ψηφιακής τους ταυτότητας των προϊόντων τους.
Η ελληνική συμμετοχή στο THEROS αποδεικνύει ότι η χώρα μας δεν περιορίζεται στον ρόλο του παραγωγού ποιοτικών προϊόντων, αλλά εξελίσσεται σε δημιουργό της τεχνολογίας που θα καθορίσει το μέλλον της αγροδιατροφής στην Ευρώπη. Με το ΕΠΙΣΕΥ του ΕΜΠ σε συντονιστικό ρόλο και τη συμβολή οργανισμών όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το ΕΚΕΤΑ και φορέων πιστοποίησης όπως το Ινστιτούτου ελέγχου βιολογικών προιόντων δυτικής ελλάδας, ο BIO Hellas και το Bio Network West Hellas, η Ελλάδα απέδειξε ότι διαθέτει την επιστημονική ωριμότητα και την τεχνολογική τόλμη για να ηγηθεί σε έναν τομέα που αποτελεί θεμέλιο της ελληνικής οικονομίας: την αγροτική παραγωγή.
«Σε μια οικονομία όπου ο πρωτογενής τομέας αγροτικής παραγωγής αποτελεί πυλώνα ταυτότητας και εξαγωγικής δύναμης, η αξιοποίηση αυτών των λύσεων —των αισθητήρων, των αναλύσεων DNA, των δεδομένων τηλεπισκόπησης και βεβαίως του Ψηφιακού Διαβατηρίου Προϊόντος αποτελεί μια αναγκαία στροφή προς μια πιο διαφανή, ανταγωνιστική και δίκαιη αγορά» συμπληρώνει ο Δρ Αμδίτης και ανακοινώνει ότι μέριμνα του ΕΠΙΣΕΥ είναι να ενισχύσει τη συνεργασία στον τομέα μέσα από ευρωπαϊκά δίκτυα και συνεργατικές δράσεις με διεθνή διάσταση για την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του έργου.
Για να συστήσει στο ευρύ κοινό αλλά και στους επαγγελματίες του κλάδου τα εργαλεία και τα αποτελέσματα του έργου, η κοινοπραξία του THEROS διοργανώνει μια ανοιχτή παρουσίαση στις 2 Δεκεμβρίου 2025, στο ξενοδοχείο Αμαλία στο Σύνταγμα. Η εκδήλωση είναι δωρεάν, ωστόσο απαιτείται προεγγραφή
